Мавзуъ – уйдирилган ривоятларга берилган номдир. Булар бугунгача тафсир, фиқҳ, сийрат, тасаввуф, калом, айниқса ҳадис китобларига сиздирилган, ва масжид-мадрасаларда, жамоат йиғилишларида, шайхларнинг суҳбатларида, жума ваъзларида такрорланиб туради. Баъзи ҳисобларга кўра, уларнинг адади 200.000 дан ортади.
Мулк бобида ашёга, мўъжиза бобида илмга муносабати бузилган мусулмон, мавзуъ ривоятлар оқибатида диндорнинг ўз пайғамбарига, унинг миссияси, унинг ижтимоий ҳаётдаги ўрни ва аҳамиятига бўлган муносабати ҳам маҳв бўлган ва Исломга учинчи зарба мана шу тарафдан берилгандир. Меҳмет Окиф буни “янги дин” дея номлайди:
“Набийга атф ила мингларча ҳарза уйдирдинг,
Йиқиб бу дини-мубийнни, янги битта дин қурдинг”.
Демак, “Қола Расулуллоҳ” (Аллоҳнинг элчиси дедиларки…) дея қурилган бир “ҳарзаи дин” ҳақида сўз кетмоқда. “Ҳарза” дегани форсчада – бўш лоф, абсурд, сафсата, бемаъни сўз, уйдурма маъноларини англатади. Бу контекстда “ҳарзаи дин” – пайғамбар оғзидан уйдирилган, соғлом ақл ва мантиқдан йироқ, сафсаталар дини маъносига келади.
“200.000 уйдирма ҳадис” десам, оширворди деманг. Имом Бухорийнинг китобига киритилган 7145 ҳадис 600.000 ҳадис орасидан саралаб олингани – ҳарзаликнинг қай даражаларга етганини яққол кўрсатади. Демак, Бухорий ўртада айланиб юрган 592.855 ҳадисни инкор этган!
Ўзингиз ўйланг… Бухорий инкор этган ўша 592.855 ҳадис бугун қаерда? Хўп, Бухорийнинг китобига кирмади дейлик, бошқаларига-чи? Китобга кирмаган қанчадан-қанча ривоят тилдан-тилга кўчиб юрибди-ку! Бу уйдирма ҳадисларнинг кўпи диний ваъзларда, матнларда, маърузаларда, дарсларда ва б. учрайди. Уйдирма (мавзуъ) ривоятлар бугун ҳам яшамоқда орамизда! Ҳатто мана шу уйдирмаларга асосланиб, бутун бир тариқатлар, диний жамоатлар қурилган, гуруҳлар ташкил этилгандир. (Исо қайтажак, Маҳдий чиқажак, Масиҳ келажак, Дажжол чиқажак ва ш.к.).
Қаранг, жума намозига бормаганга қамоқ, дарра ва ҳатто ўлим жазосидан тортиб то зино қилганни тошбўронигача… Закотни қирқдан бир деган мазҳаб қуриб, “Мусулмоннинг бойи яхши”… Қул ва чўри жоиз дейиш, чолғу асбобларини синдириш… Имомлар фақат Қурайшдан бўлади… Исо қайтиб келажак ва Маҳдийга иқтидо этади… Унга байъат қилмай ўлган – жоҳилиятда ўлади… Динини ўзгартирганни ўлдириш, тўрт марта ичкилик ичганни ўлдириш… Пайғамбар Мадинада Яҳудтйларини қатлиом қилди, аёллар ва болаларни урушда ўлдиришга рухсат берди… 9 яшар Оишага уйланди, ҳайзли аёлга намознинг ва Қуръоннинг манъ этилди… Аёлларнинг ақли ва дини ноқис бўлди… Эр хотинига “талоқсан” деса талоқ, аммо аёл эрига талоқ беролмайди… Соқол, салла, чопон – диний вожибот деган, тўғри йўлни топган одам исмини арабча қилиши… Олтин ва ипак кийиш -эркакка ҳаром, расм бор уйга кириш ҳаром… Пайғамбар ўқиш-ёзишни билмаган, аммо бир ишорат-ла ойни иккига ёрган… Салавот айтиш диний вожибот… Пайғамбарнинг тер ва сийдигидан инсонлар шифо топган… ва шу каби яна мингларча “ҳарза”…
Мана шунақа уйдирма ривоятлар оқибатида, мусулмон диндорнинг ижтимоий ҳаётга муносабати, ўтмишдаги Аҳли китоблашувларни (Яҳудий/Христиан диндорлиги) такрорлади, ва оқибатда уларнинг деярли айниси – ғариб бир диний шизофрения – ҳолига келди.
Динларнинг афъюн юзи соясида юзага келган бу ҳолат – диндор инсоннинг инсондан, ҳаётдан ва борлиқдан бегоналашувидир, бундан бошқа нарса эмас.
Шу маънода М.Окифнинг “янги битта дин қурдинг” дейиши, ҳеч ҳам муболаға эмасдек.
Ваҳоланки, Исломда ҳадислар эътиқодда далил бўлмайди. Амалда эса бир Қуръон оятига таяниши керак ва уни очиқлаши мумкин холос. Ҳадислар диний бир қиймат бўлишидан кўра кўпроқ социологик (одаб-ахлоқ ва муомалот соҳасида) қиймат касб этади. Қуръон нузули давридаги ижтимоий-сиёсий муҳитини англашга, тил, тарих ва маданиятлар эволюциясини қамрай олишга ёрдам беради. Шахсан мен ўзим уйдирма ҳадисларни ҳам ўқийман, ўрганаман: Араб зеҳнини англаш, уйдиришнинг мақсад ва механизмлари, уйдирма ҳирси қаерларгача бора олишини англаш учун тадқиқ этаман!
Аслида, энг гўзал ҳадис (аҳсану-л-ҳадис) бу – Қуръондир (39:23). Қуръоннинг “ҳадис” калимасини қандай қўллангани ҳам эътиборга моликдир. Юсуф сураси шу оят-ла тугайди: “Бу – уйдирилган ҳадис эмас, балки ўзидан аввалгиларни тасдиқ этувчи, унга иймон келтирадиган қавм учун барча нарсани муфассал баён қилиб берувчи ҳидоят ва раҳматдир.” (12:111). Бошқа бир оятда эса шундай савол берилади: “Бас, улар Аллоҳ ва Унинг оятларини қўйиб яна қайси ҳадисга ишонурлар?!” (45/6).
Демакки “Муҳаммаднинг ҳадислари” аслида Қуръондир. Чунки Қуръон ҳам “шарафли бир Расулнинг қавли”дир (қавлу расулин карим) (81:19).
Англашилгани каби, Исломнинг феълан йиқилиш жараёни мазкур уч йўл-ла кечгандир. Аввало МУЛК масаласидаги ифсод билан ашёга нисбатан онтологик муносабати бузилди, сўнгра МЎЪЖИЗА орқали билимга нисбатан эпистемологик муносабати бузилди, ва ниҳоят, МАВЗУ ривоятлар орқали мусулмоннинг ижтимоий ҳаётга нисбатан қурилиши керак бўлган реалистик, маъқул ва мақбул, мувозанатли ва воқеъий муносабати бузилиб, ўрнига шизофреник (воқеъликдан узилган, ҳаёлий параллел бир дунёда яшовчи) ва циклофреник – маниакал-депрессив (ҳаддан ташқари ҳуснизон ва баъдгумонликнинг ўзаро алмашинув хасталиги) бир ҳолат юзага келди. Қисқаси, бу мавзу (уйдирма) ривоятлар диндор инсонни ҳаста этди, ҳаста!
***
МУЛК, МЎЪЖИЗА ва МАВЗУ – Исломни қулатган ва унинг ўрнига янги дин барпо этган уч нарса (3 М) мана шулардир. Исломнинг оламшумул миссияси ва асл маъно ва мақсади, мана шу бузилган уч тамалнинг ислоҳ этилиши орқали тикланиши мумкин деган фикрдамиз. Акс ҳолда Ислом “динлар орасидаги бир дин” ўлароқ одамлар орасида кун кечиришда давом этаверади, этмоқда ҳам.
Мулк-ла ораси бузилган, мўъжиза ва мавзу ривоятлар-ла бўғилган бир қанча дин бор эди ўтмишда, ҳозир ҳам бор, аммо бирор ишга яраяптими?
uzbekislam.com учун махсус
Мулк бобида ашёга, мўъжиза бобида илмга муносабати бузилган мусулмон, мавзуъ ривоятлар оқибатида диндорнинг ўз пайғамбарига, унинг миссияси, унинг ижтимоий ҳаётдаги ўрни ва аҳамиятига бўлган муносабати ҳам маҳв бўлган ва Исломга учинчи зарба мана шу тарафдан берилгандир. Меҳмет Окиф буни “янги дин” дея номлайди:
“Набийга атф ила мингларча ҳарза уйдирдинг,
Йиқиб бу дини-мубийнни, янги битта дин қурдинг”.
Демак, “Қола Расулуллоҳ” (Аллоҳнинг элчиси дедиларки…) дея қурилган бир “ҳарзаи дин” ҳақида сўз кетмоқда. “Ҳарза” дегани форсчада – бўш лоф, абсурд, сафсата, бемаъни сўз, уйдурма маъноларини англатади. Бу контекстда “ҳарзаи дин” – пайғамбар оғзидан уйдирилган, соғлом ақл ва мантиқдан йироқ, сафсаталар дини маъносига келади.
“200.000 уйдирма ҳадис” десам, оширворди деманг. Имом Бухорийнинг китобига киритилган 7145 ҳадис 600.000 ҳадис орасидан саралаб олингани – ҳарзаликнинг қай даражаларга етганини яққол кўрсатади. Демак, Бухорий ўртада айланиб юрган 592.855 ҳадисни инкор этган!
Ўзингиз ўйланг… Бухорий инкор этган ўша 592.855 ҳадис бугун қаерда? Хўп, Бухорийнинг китобига кирмади дейлик, бошқаларига-чи? Китобга кирмаган қанчадан-қанча ривоят тилдан-тилга кўчиб юрибди-ку! Бу уйдирма ҳадисларнинг кўпи диний ваъзларда, матнларда, маърузаларда, дарсларда ва б. учрайди. Уйдирма (мавзуъ) ривоятлар бугун ҳам яшамоқда орамизда! Ҳатто мана шу уйдирмаларга асосланиб, бутун бир тариқатлар, диний жамоатлар қурилган, гуруҳлар ташкил этилгандир. (Исо қайтажак, Маҳдий чиқажак, Масиҳ келажак, Дажжол чиқажак ва ш.к.).
Қаранг, жума намозига бормаганга қамоқ, дарра ва ҳатто ўлим жазосидан тортиб то зино қилганни тошбўронигача… Закотни қирқдан бир деган мазҳаб қуриб, “Мусулмоннинг бойи яхши”… Қул ва чўри жоиз дейиш, чолғу асбобларини синдириш… Имомлар фақат Қурайшдан бўлади… Исо қайтиб келажак ва Маҳдийга иқтидо этади… Унга байъат қилмай ўлган – жоҳилиятда ўлади… Динини ўзгартирганни ўлдириш, тўрт марта ичкилик ичганни ўлдириш… Пайғамбар Мадинада Яҳудтйларини қатлиом қилди, аёллар ва болаларни урушда ўлдиришга рухсат берди… 9 яшар Оишага уйланди, ҳайзли аёлга намознинг ва Қуръоннинг манъ этилди… Аёлларнинг ақли ва дини ноқис бўлди… Эр хотинига “талоқсан” деса талоқ, аммо аёл эрига талоқ беролмайди… Соқол, салла, чопон – диний вожибот деган, тўғри йўлни топган одам исмини арабча қилиши… Олтин ва ипак кийиш -эркакка ҳаром, расм бор уйга кириш ҳаром… Пайғамбар ўқиш-ёзишни билмаган, аммо бир ишорат-ла ойни иккига ёрган… Салавот айтиш диний вожибот… Пайғамбарнинг тер ва сийдигидан инсонлар шифо топган… ва шу каби яна мингларча “ҳарза”…
Мана шунақа уйдирма ривоятлар оқибатида, мусулмон диндорнинг ижтимоий ҳаётга муносабати, ўтмишдаги Аҳли китоблашувларни (Яҳудий/Христиан диндорлиги) такрорлади, ва оқибатда уларнинг деярли айниси – ғариб бир диний шизофрения – ҳолига келди.
Динларнинг афъюн юзи соясида юзага келган бу ҳолат – диндор инсоннинг инсондан, ҳаётдан ва борлиқдан бегоналашувидир, бундан бошқа нарса эмас.
Шу маънода М.Окифнинг “янги битта дин қурдинг” дейиши, ҳеч ҳам муболаға эмасдек.
Ваҳоланки, Исломда ҳадислар эътиқодда далил бўлмайди. Амалда эса бир Қуръон оятига таяниши керак ва уни очиқлаши мумкин холос. Ҳадислар диний бир қиймат бўлишидан кўра кўпроқ социологик (одаб-ахлоқ ва муомалот соҳасида) қиймат касб этади. Қуръон нузули давридаги ижтимоий-сиёсий муҳитини англашга, тил, тарих ва маданиятлар эволюциясини қамрай олишга ёрдам беради. Шахсан мен ўзим уйдирма ҳадисларни ҳам ўқийман, ўрганаман: Араб зеҳнини англаш, уйдиришнинг мақсад ва механизмлари, уйдирма ҳирси қаерларгача бора олишини англаш учун тадқиқ этаман!
Аслида, энг гўзал ҳадис (аҳсану-л-ҳадис) бу – Қуръондир (39:23). Қуръоннинг “ҳадис” калимасини қандай қўллангани ҳам эътиборга моликдир. Юсуф сураси шу оят-ла тугайди: “Бу – уйдирилган ҳадис эмас, балки ўзидан аввалгиларни тасдиқ этувчи, унга иймон келтирадиган қавм учун барча нарсани муфассал баён қилиб берувчи ҳидоят ва раҳматдир.” (12:111). Бошқа бир оятда эса шундай савол берилади: “Бас, улар Аллоҳ ва Унинг оятларини қўйиб яна қайси ҳадисга ишонурлар?!” (45/6).
Демакки “Муҳаммаднинг ҳадислари” аслида Қуръондир. Чунки Қуръон ҳам “шарафли бир Расулнинг қавли”дир (қавлу расулин карим) (81:19).
Англашилгани каби, Исломнинг феълан йиқилиш жараёни мазкур уч йўл-ла кечгандир. Аввало МУЛК масаласидаги ифсод билан ашёга нисбатан онтологик муносабати бузилди, сўнгра МЎЪЖИЗА орқали билимга нисбатан эпистемологик муносабати бузилди, ва ниҳоят, МАВЗУ ривоятлар орқали мусулмоннинг ижтимоий ҳаётга нисбатан қурилиши керак бўлган реалистик, маъқул ва мақбул, мувозанатли ва воқеъий муносабати бузилиб, ўрнига шизофреник (воқеъликдан узилган, ҳаёлий параллел бир дунёда яшовчи) ва циклофреник – маниакал-депрессив (ҳаддан ташқари ҳуснизон ва баъдгумонликнинг ўзаро алмашинув хасталиги) бир ҳолат юзага келди. Қисқаси, бу мавзу (уйдирма) ривоятлар диндор инсонни ҳаста этди, ҳаста!
***
МУЛК, МЎЪЖИЗА ва МАВЗУ – Исломни қулатган ва унинг ўрнига янги дин барпо этган уч нарса (3 М) мана шулардир. Исломнинг оламшумул миссияси ва асл маъно ва мақсади, мана шу бузилган уч тамалнинг ислоҳ этилиши орқали тикланиши мумкин деган фикрдамиз. Акс ҳолда Ислом “динлар орасидаги бир дин” ўлароқ одамлар орасида кун кечиришда давом этаверади, этмоқда ҳам.
Мулк-ла ораси бузилган, мўъжиза ва мавзу ривоятлар-ла бўғилган бир қанча дин бор эди ўтмишда, ҳозир ҳам бор, аммо бирор ишга яраяптими?
uzbekislam.com учун махсус
Комментариев нет:
Отправить комментарий